Nooit van gehoord

Moedig leiderschap gaat vast over het lef tonen om een keuze te maken die je tot dusver beschouwde als niet reëel. ‘Ik durfde die keuze nooit te maken, maar nu .... ’ (dit was de druppel die de emmer deed overlopen). CDA-ers weten precies waar ik over heb. Moedig leiderschap is bijvoorbeeld jezelf eindelijk eens wegsaneren om kosten te besparen. De meeste mensen willen wel bewegen als het beantwoord aan ‘een goed gevoel’. Goede beslissing, ..... want ik heb er een goed gevoel bij. Managers gaan er natuurlijk prat op dat ze geen gevoel hebben: ‘ik ben immers manager’. Met een goed gevoel kun je geen toko leiden, ... met kengetallen wel. Onzin natuurlijk, maar je zou het maar zo kunnen denken. Bijgaand een geheel nieuw voorstel voor ‘moedig leiderschap’.

Wellicht heeft u wel eens gehoord van Elinor Ostrom, zij kreeg in oktober 2009 de Nobelprijs voor de Economie. De kans is echter groot dat u nog nooit van haar heeft gehoord, terwijl de naam van Milton Friedman u wel iets zegt. Hij kreeg al in 1976 de Nobelprijs voor de Economie met de theorie: individuele hebzucht is een groot goed om collectieve welvaart te creëren. Het bewijs is daarvan de laatste paar jaar overduidelijk geleverd, zullen we maar zeggen. Elinor Ostrom kwam met een echte doorbraak op het gebied van de economie, maar soms denk ik, ............ ze wordt doodgezwegen. Als het waar is wat ze concludeert na decennia van onderzoek, dan doen we als moedige leiders al jaren iets behoorlijk verkeerd. Bovendien is het erg moedig van het Nobelprijscomité: zij is de 1e vrouw die de Nobelprijs voor de Economie wint en komt bovendien van de onbekende Universiteit van Indiana. Kortom allerlei redenen om aan haar vooral geen aandacht te besteden. Daarom moet zij de prijs waarschijnlijk ook delen met een man: Oliver Williamson. Hij maakte naam met zijn analyse van het gedrag van managers en ondernemers. 'Zij streven doorgaans niet naar de beste oplossing, maar naar de best mogelijke oplossing. Economische actoren zijn vaak opportunistisch. Hun handelen wordt niet zelden beïnvloed door welbegrepen eigenbelang. Haar prijs lijkt hier wel mee samen te hangen en is in die zin geen toeval.

Wat beweerde mevrouw Ostrom namelijk op basis van haar onderzoek van vele jaren? Zij ontdekte tijdens haar veldonderzoek dat het voor boeren vaak helemaal niet beter uitpakt als de overheid het gebruik van het land gaat reguleren, of als de gemeenschappelijke grond verkocht wordt aan particuliere partijen. Ostrom beschrijft dat boeren economisch gezien beter af zijn als zij (1) zelf met andere leden van hun gemeenschap afspraken kunnen maken over het gebruik van het gemeenschappelijke land, en als ze (2) die regels ook zelf kunnen handhaven. Ieder lid van de gemeenschap doet iets voor het collectief (helpen bij de aanleg van irrigatiekanalen bijvoorbeeld), en wordt daar uiteindelijk zelf beter van. Net als de rest van de gemeenschap. Onderling vertrouwen is daarbij de basis, bereidheid om zich in te zetten voor het collectieve belang een voorwaarde. Het interessante aan haar onderzoek is: dat niet eigendom (overheid of particulier) de driver is achter goede economische beslissingen, maar het daadwerkelijk gebruik ervan (inhoudelijke kennis van zaken door actoren). Ze zet dus zowel Marx als Friedman te kijk, ...... en daar wordt je natuurlijk niet populair van. Niet ‘de markt’ of ‘de overheid’ lost alle problemen als vanzelf op, maar de mensen zelf. In het FD stond hierover in 2009: ‘het kan misschien de weg wijzen naar een polder die kracht put uit een rijke, op samenwerking gerichte traditie. Die uitgaat van een grote eigen (morele) verantwoordelijkheid en haar instituties niet overlaadt met overspannen verwachtingen’.

Hier ligt de kiem van moedig leiderschap. Leiderschap is een kwaliteit van het systeem of preciezer een kwaliteit van de gebruikers van een systeem. Als jij in staat bent die kracht, waar de Nobelprijs voor Economie in 2009 voor werd uitgereikt, uit je mensen te halen, dan en alleen dan ben jij een moedig leider. Mevrouw Elinor Ostrom uit Amerika? Nooit van gehoord, ........................... of was dat niet die mevrouw die zei: ‘Wie het weet mag het zeggen!’

Deze column is geschreven voor en voorgelezen op het congres 'Moedig Leiderschap in de Zorg' op 14 oktober 2010